10 Sai Lầm Cổ Đông Mới Hay Mắc Phải Và Cách Né Tránh

Thị trường chứng khoán giống như một sân chơi hấp dẫn – nhưng cũng là nơi mà rất nhiều nhà đầu tư mới phải rời cuộc chơi khi chưa kịp hiểu luật.

10 sai lầm cổ đông mới thường mắc phải

Tại Fintrain, chúng tôi từng tiếp xúc với hàng nghìn học viên là nhà đầu tư cá nhân. Có người vào thị trường vì thấy “bạn bè lãi gấp đôi”, có người nghe room hô mã cổ phiếu, cũng có người thật sự mong muốn xây dựng tài sản dài hạn. Nhưng bất kể lý do ban đầu là gì, phần lớn đều trải qua một giai đoạn giống nhau: Mất tiền – Rối trí – Mất niềm tin.

Điểm chung là gì?

Họ mắc những sai lầm rất giống nhau, lặp đi lặp lại – chỉ vì chưa được trang bị đúng tư duy và phương pháp tiếp cận thị trường.

Bài viết này không nhằm dạy bạn cách “đánh chứng khoán nhanh giàu”, mà là để bạn nhìn lại hành vi đầu tư của chính mình, tránh những bẫy cơ bản mà nhiều nhà đầu tư mới mắc phải. Chúng tôi tổng hợp 10 sai lầm phổ biến nhất, kèm theo phân tích ngắn gọn, dễ hiểu, và quan trọng hơn là cách né tránh dựa trên góc nhìn huấn luyện thực tế tại Fintrain.

• ? Bạn đã bao giờ từng mua cổ phiếu chỉ vì người khác nói “con này sắp chạy”?
• ? Bạn có từng chốt lời quá sớm – rồi lại tiếc khi giá tiếp tục tăng?
• ? Hoặc tệ hơn: bạn giữ một mã đỏ lửa suốt tháng trời vì… không biết khi nào nên bán?

Nếu bạn gật đầu, thì bạn sẽ thấy ít nhất 3 trên 10 sai lầm dưới đây chính là mình.

Đừng lo.

Điều quan trọng không phải là bạn đã từng mắc sai lầm gì – mà là bạn học được gì từ nó và bạn định đầu tư như thế nào từ ngày mai.

Giờ thì, hãy bắt đầu với sai lầm đầu tiên – cũng là lỗi mà đa số nhà đầu tư mới mắc phải từ lệnh giao dịch đầu tiên: Mua theo room – đầu tư theo tin đồn – không hiểu mình đang mua gì.

I. 10 SAI LẦM CỔ ĐÔNG MỚI HAY MẮC PHẢI – VÀ CÁCH NÉ TRÁNH

Sai lầm #1 – Mua theo room, nghe “phím hàng”, đầu tư theo tin đồn

• “Con này được bảo sắp chạy mạnh…”
• “Em vào room này toàn đội lớn gom hàng…”
• “Anh bạn làm ngân hàng bảo nội bộ chuẩn bị ra tin tốt…”

Chắc bạn đã từng nghe – hoặc chính bạn đã từng nói những câu như vậy khi mua cổ phiếu. Đây là sai lầm kinh điển và phổ biến nhất của nhà đầu tư F0: ra quyết định mua bán mà không hiểu bản chất doanh nghiệp.

Vì sao đây là sai lầm?

Bởi bạn đang trao toàn bộ quyền kiểm soát danh mục của mình cho người khác – những người mà bạn không chắc có trách nhiệm gì với tài khoản của bạn.

Họ có thể:

• Chốt lời khi bạn vừa vào
• “xả hàng” rồi dừng hoạt động group
• hoặc đơn giản là... họ cũng không biết mình đang làm gì

Bạn không đầu tư – bạn đang đánh cược theo tin đồn.

Fintrain phân tích:

Hành vi “đầu tư theo room” xuất phát từ tâm lý đám đông và sợ bỏ lỡ (FOMO). Khi thị trường nóng, ai cũng muốn tìm nơi “chắc thắng” – và room, hội nhóm, người quen... trở thành điểm tựa tâm lý nhanh nhất.

Nhưng đây là cái bẫy:

• Khi họ vào sớm – bạn vào sau
• Khi họ lãi – bạn đang đu đỉnh
• Khi họ bán – bạn còn ôm hy vọng

Bạn không thể kiểm soát được chu kỳ giá nếu không hiểu bản chất doanh nghiệp.

Cách né tránh:

Nguyên tắc #1: Không mua bất kỳ cổ phiếu nào nếu bạn không thể trả lời được 3 câu hỏi sau:

1. Doanh nghiệp này kinh doanh trong lĩnh vực gì?
2. Vì sao cổ phiếu này đáng để đầu tư lúc này?
3. Mức giá hiện tại đang rẻ, đắt hay hợp lý so với giá trị nội tại?

Nếu bạn không có câu trả lời – bạn đang đánh cược chứ không phải đầu tư.

Gợi ý hành động: Thay vì hỏi “mua mã gì?”, hãy học cách đọc hiểu cơ bản về doanh nghiệp: mô hình kinh doanh, tăng trưởng, nợ vay, chỉ số tài chính.

Ghi nhớ của Fintrain:

Phím hàng không xấu – cái xấu là khi bạn mua hàng mà không biết ai đang bán.

Đầu tư chứng khoán cần sự tỉnh táo, phản biện và chủ động. Không ai có thể chịu trách nhiệm thay bạn khi thị trường quay đầu.

Sai lầm #2 – Không có kế hoạch trước khi mua: Mua rồi mới tính

• “Mua con này rồi tính sau”
• “Lên được vài line thì chốt, lỗ thì đợi hồi”

Rất nhiều nhà đầu tư mới bước vào thị trường với tư duy… mua cho biết, hoặc mua rồi để đó mà không có một kế hoạch cụ thể nào:

• Không biết sẽ bán khi nào
• Không rõ mua để lướt sóng hay đầu tư dài hạn
• Không có mục tiêu lợi nhuận hay giới hạn lỗ rõ ràng

Vấn đề nằm ở đâu?

Bạn đang vào thị trường mà không có bản đồ.

Khi cổ phiếu tăng – bạn không biết nên chốt hay giữ

Khi cổ phiếu giảm – bạn không biết nên cắt hay ôm tiếp

→ Cảm xúc chi phối toàn bộ quyết định giao dịch, và bạn mất kiểm soát.

Tư duy “mua trước – tính sau” chính là gốc rễ của các hành vi nguy hiểm như:

• Trung bình giá trong hoảng loạn 
• Gồng lỗ kéo dài vì không có điểm dừng lỗ
• Chốt lời quá sớm do thiếu niềm tin hoặc quá sợ mất lãi

Trong đầu tư, bạn cần xác định trước:

“Mục tiêu của lệnh này là gì?”

• Nếu lướt sóng: bạn cần đặt mục tiêu cụ thể và có stop-loss nghiêm ngặt
• Nếu đầu tư dài hạn: bạn cần hiểu giá trị doanh nghiệp và có mốc đánh giá định kỳ

Cách né tránh:

Nguyên tắc Fintrain đề xuất: Trước khi mua bất kỳ cổ phiếu nào, bạn nên viết rõ 4 điểm:

1. Mục tiêu giao dịch: Lướt sóng, trung hạn hay dài hạn?
2. Giá mục tiêu: Bạn kỳ vọng cổ phiếu sẽ tăng tới mức nào?
3. Ngưỡng cắt lỗ: Mất bao nhiêu % thì sẽ bán ra không do dự?
4. Thời gian nắm giữ: Tối đa bạn chấp nhận giữ cổ phiếu trong bao lâu nếu không đạt mục tiêu?

Ghi nhớ của Fintrain:

Nếu bạn không biết mình sẽ bán khi nào, thì rất có thể thị trường sẽ quyết định thay bạn – và thường là vào lúc bạn thua lỗ nhất.

Nếu bạn muốn học cách lập kế hoạch đầu tư bài bản, bạn có thể tham khảo chương trình huấn luyện đầu tư cá nhân của Fintrain tại Khóa học đầu tư chứng khoán cho người mới bắt đầu

Sai lầm #3 – Giao dịch theo cảm xúc, không có hệ thống

• Thị trường hôm nay xanh, không vào là lỡ cơ hội…
• Mới lỗ có 3% mà sao cảm giác như mất cả năm lương

Giao dịch theo cảm xúc là một trong những “kẻ thù thầm lặng” của nhà đầu tư cá nhân. Rất nhiều người bước vào thị trường với mong muốn kiếm lợi nhuận – nhưng hành động lại dựa trên nỗi sợ, sự tham lam hoặc kỳ vọng thiếu kiểm soát.

Dấu hiệu bạn đang giao dịch theo cảm xúc:

• Thấy bảng điện xanh rực là “máu dồn lên não” → mua ngay
• Cổ phiếu đỏ nhẹ là mất ăn mất ngủ → bán tháo trong hoảng loạn
• Vừa cắt lỗ xong → vào ngay mã khác để “gỡ lại”

Những hành vi này khiến bạn mất kiểm soát dòng tiền, danh mục và tâm lý đầu tư.

Phân tích từ Fintrain:

Chứng khoán là bài kiểm tra tâm lý – chứ không phải bài toán tính nhanh.

Bạn có thể biết đọc báo cáo tài chính, biết phân tích kỹ thuật, nhưng nếu không kiểm soát được cảm xúc, bạn sẽ hành động sai vào đúng lúc quan trọng nhất.

Các cảm xúc thường gặp:

• FOMO (Fear of Missing Out): Sợ mất cơ hội → đu đỉnh
• Hưng phấn: Tài khoản xanh → tăng margin
• Lo lắng quá mức: Nhìn tài khoản đỏ → bán sớm cổ phiếu tốt
• Tâm lý trả thù: Lỗ mã này → nhảy sang mã khác để “gỡ”

→ Giao dịch theo cảm xúc là cách nhanh nhất để mất tiền một cách không có lý do.

Cách né tránh:

Bước 1: Thiết lập hệ thống giao dịch cá nhân

Bạn cần có bộ quy tắc riêng:

• Khi nào được mua?
• Khi nào phải bán?
• Có tín hiệu nào là “không được phép vào lệnh”?
• Có giới hạn nào về tỷ trọng vốn/lệnh?

Bước 2: Ghi nhật ký giao dịch – mỗi lệnh đều phải có lý do

Tại Fintrain, chúng tôi khuyến khích học viên ghi rõ:

• Vì sao mua cổ phiếu đó?
• Kỳ vọng lãi/lỗ là bao nhiêu?
• Kết quả sau bao nhiêu ngày? → Việc này giúp bạn đối thoại với chính mình, từ đó nâng dần khả năng kiểm soát hành vi đầu tư.

Ghi nhớ của Fintrain:

Người chiến thắng trên thị trường không phải là người thông minh nhất – mà là người ổn định tâm lý nhất.

Muốn đầu tư bài bản, trước tiên bạn phải kiểm soát được chính mình.

Sai lầm #4 – All-in một mã cổ phiếu, không đa dạng hóa danh mục

• Em tìm được cổ phiếu ngon lắm, đặt hết vốn vào cho chắc ăn.
• Nếu con này mà lên gấp đôi, em về hưu sớm luôn.

Nghe thì hấp dẫn. Nhưng trong thực tế đầu tư, đặt hết vốn vào một cổ phiếu duy nhất là hành động rủi ro cao nhất – đặc biệt với nhà đầu tư cá nhân chưa có hệ thống kiểm soát rủi ro chặt chẽ.

Vì sao all-in một mã cổ phiếu là sai lầm?

• Không có doanh nghiệp nào là hoàn hảo tuyệt đối
• Rủi ro bất ngờ (tin tiêu cực, chính sách ngành, lãnh đạo bị điều tra...) có thể khiến cổ phiếu tốt rơi tự do
• Khi bạn all-in, bạn đánh cược toàn bộ tài khoản vào một biến số duy nhất

Bạn có thể đúng 5 lần – nhưng chỉ cần sai 1 lần là trở lại vạch xuất phát.

Phân tích từ Fintrain:

Một danh mục khỏe là danh mục sống sót qua biến động thị trường – không phải danh mục thắng lớn trong một pha sóng ngắn.

Tại Fintrain, chúng tôi thường hướng dẫn học viên mới áp dụng nguyên tắc:

• Không quá 20 - 25% vốn cho một mã cổ phiếu
• Danh mục nên có từ 3 - 5 cổ phiếu, tùy khẩu vị rủi ro
• Phân bổ theo ngành nghề, chu kỳ, và dòng tiền thị trường

Việc này giúp:

• Giảm thiểu rủi ro khi có biến động bất ngờ ở một ngành/ngành hàng
• Có cơ hội cơ cấu vốn xoay vòng mà không phải cắt lỗ toàn bộ
• Tâm lý giao dịch cũng ổn định hơn, không quá phụ thuộc vào một “con bài tất tay”

Cách né tránh:

Bước 1: Xác định khẩu vị rủi ro cá nhân

Bạn chịu được lỗ bao nhiêu phần trăm? Bao lâu chờ đợi?

→ Dựa vào đó để xác định số mã nên nắm giữ và tỷ trọng mỗi mã

Bước 2: Áp dụng nguyên tắc phân bổ vốn

Gợi ý từ Fintrain:

• Nhà đầu tư mới: 4–5 mã, mỗi mã từ 15–25% NAV
• Mã phòng thủ – tăng trưởng – lướt sóng có thể phân bổ linh hoạt theo chiến lược
• Tránh để một mã chiếm >40% NAV (trừ khi bạn thực sự là nhà phân tích chuyên sâu và theo sát DN hằng ngày)

Ghi nhớ của Fintrain:

All-in là chiến lược có thể đúng một lần, nhưng đa dạng hóa là chiến lược giúp bạn đi đường dài.

Sai lầm #5 – Bỏ qua yếu tố ngành và xu hướng vĩ mô

“Em thấy mã này chart đẹp, giá cũng đang rẻ, nên mua...”

Nhưng doanh nghiệp đó đang hoạt động trong ngành sắp thoái trào.

→ Kết quả: mua được giá rẻ… và tiếp tục rẻ thêm nữa.

Đây là sai lầm phổ biến của nhà đầu tư mới khi chỉ nhìn vào cổ phiếu – mà quên nhìn bức tranh toàn cảnh.

Vì sao bỏ qua ngành & vĩ mô lại nguy hiểm?

Thị trường chứng khoán không vận hành độc lập.

Giá cổ phiếu chịu ảnh hưởng bởi ngành nghề, chính sách, lãi suất, tỷ giá, dòng tiền…

Ví dụ thực tế:

• Năm 2022, ngành thép và bất động sản chịu sức ép lớn từ lãi suất cao
• Năm 2023, nhóm cổ phiếu ngân hàng, chứng khoán bật mạnh nhờ chính sách nới lỏng
• Năm 2024, các cổ phiếu công nghệ tăng trưởng do kỳ vọng AI, chuyển đổi số

→ Nếu bạn không theo dõi vĩ mô và chu kỳ ngành, bạn rất dễ chọn nhầm thời điểm, dù doanh nghiệp đó không hề tệ.

Phân tích từ Fintrain:

Mua đúng ngành – sai cổ phiếu, bạn vẫn còn cơ hội sửa sai.

Nhưng mua sai ngành – thì cổ phiếu tốt cũng “nằm sàn” chung.

Khi huấn luyện học viên tại Fintrain, chúng tôi luôn bắt đầu từ nền tảng:

1. Bức tranh vĩ mô: GDP, CPI, lãi suất, tỷ giá
2. Xu hướng dòng tiền thị trường: vào ngành nào, ra ngành nào
3. Chu kỳ ngành: ngành đang ở đâu – tăng trưởng, bão hòa hay suy giảm?

Chỉ sau đó mới phân tích cổ phiếu cụ thể.

Cách né tránh:

Bước 1: Tập thói quen theo dõi thông tin vĩ mô cơ bản

• Cập nhật lãi suất điều hành, tín dụng, chính sách vĩ mô
• Theo dõi các bản tin tài chính, phân tích ngành từ chuyên gia hoặc công ty chứng khoán

Bước 2: Nhận diện chu kỳ ngành trước khi chọn cổ phiếu

• Ngành đang mở rộng hay suy thoái?
• Có chính sách hỗ trợ không? Có yếu tố mùa vụ hay đột biến?
• Dòng tiền thị trường đang tập trung vào ngành nào?

Ghi nhớ của Fintrain:

• Trong đầu tư, chọn ngành đúng quan trọng hơn chọn mã đúng.
• Gió xuôi, thì thuyền làng nào cũng có thể đi nhanh.”

Sai lầm #6 – Mua theo tin tức tốt mà không hiểu định giá

• “Vừa thấy tin lợi nhuận quý tăng mạnh là em vào luôn”
• “CEO ra mắt sản phẩm mới, chắc chắn giá còn tăng nữa”

Bạn có biết không?

Rất nhiều nhà đầu tư mua cổ phiếu ngay sau khi có tin tốt, với kỳ vọng rằng giá sẽ tiếp tục tăng. Nhưng thực tế, khi tin tốt ra, cổ phiếu không tăng – mà… giảm.

Vì sao lại như vậy?

Phân tích từ Fintrain:

Tin tức tốt không còn tác dụng nếu:

• Thị trường đã kỳ vọng từ trước và phản ánh vào giá
• Tin tốt đó không đủ để thay đổi giá trị thực của doanh nghiệp
• Tổ chức đã mua trước tin – và đang “bán ra cho nhà đầu tư cá nhân”

Hiện tượng này được gọi là:

“Mua tin đồn – bán tin thật”

Thực tế: Tin tốt ≠ Cổ phiếu rẻ

Một doanh nghiệp báo lãi tăng 100% – nhưng nếu giá cổ phiếu đã tăng 200% trong 3 tháng qua, thì khả năng cao giá đã vượt xa giá trị nội tại.

Đây là lý do tại sao hiểu định giá là bắt buộc trước khi mua cổ phiếu – bất kể tin tức hấp dẫn đến đâu.

Gợi ý từ Fintrain:

Định giá không phải là công cụ chỉ dành cho chuyên gia tài chính. Nhà đầu tư cá nhân hoàn toàn có thể dùng một vài chỉ số cơ bản để đánh giá xem:

→ Mình đang mua cổ phiếu với giá đắt hay hợp lý?

Một số chỉ số định giá cơ bản:

• P/E (Price to Earnings): Giá cổ phiếu / Lợi nhuận 1 cổ phiếu
• P/B (Price to Book): Giá cổ phiếu / Giá trị sổ sách
• EV/EBITDA: Tổng giá trị DN / Lợi nhuận hoạt động

Cách né tránh:

Ngừng “phản xạ mua theo tin tức” – thay vào đó là:

1. Kiểm tra xem giá cổ phiếu đã phản ánh tin đó chưa
2. So sánh định giá với trung bình ngành
3. Hỏi lại: “Nếu không có tin này, liệu cổ phiếu có đáng mua?”

Nếu chưa biết định giá?

Hãy bắt đầu từ các công cụ đơn giản:

• Công cụ định giá sơ bộ trên SSI, VNDirect
• Mẫu file Excel định giá P/E Fintrain (tính toán tự động) 

Ghi nhớ của Fintrain:

Không phải tin tốt nào cũng là cơ hội – đôi khi, đó là cái bẫy dành cho những người đến muộn.

Sai lầm #7 – Lạm dụng margin mà không hiểu rủi ro

• “Em thấy mã này đang vào sóng, múc margin gấp đôi cho nhanh hồi vốn.”
• “Không dùng margin thì bao giờ mới giàu?”

Margin – công cụ đòn bẩy tài chính quen thuộc với nhà đầu tư – thường được ví như con dao hai lưỡi: sử dụng đúng thì tăng tốc lợi nhuận, dùng sai thì chỉ một nhịp chỉnh là tài khoản bốc hơi không kịp phản ứng.

Thực trạng tại Fintrain:

Chúng tôi từng gặp nhiều học viên F0 chỉ mới đầu tư vài tháng, tài khoản 100 triệu nhưng đang giao dịch ở mức 200–250 triệu nhờ vay margin, và không có bất kỳ chiến lược kiểm soát rủi ro nào đi kèm.

→ Khi thị trường giảm nhẹ 5–10%, tài khoản giảm 30–50%.

→ Sau đó là: call margin, buộc bán cổ phiếu ở đáy, mất luôn cơ hội hồi phục.

Phân tích: Vì sao margin nguy hiểm với người mới?

• Không hiểu rõ chi phí vay margin (lãi suất, ngày tính lãi, cách cộng gộp)
• Không có mức dừng lỗ cụ thể: lỗ 10% chưa bán, lỗ 20% vẫn kỳ vọng
• Không kiểm soát cảm xúc: khi lãi thì “đánh lên”, khi lỗ thì… đẩy thêm tiền vào gỡ

Trong nhiều trường hợp, margin không làm bạn giàu nhanh hơn – mà chỉ khiến bạn… mất tiền nhanh hơn.

Cách né tránh:

Bước 1: Xác định rõ tỷ lệ margin an toàn

Gợi ý từ Fintrain cho người mới:

• Tối đa margin không vượt quá 30% tổng NAV
• Không margin với các cổ phiếu đầu cơ, thanh khoản thấp, biến động mạnh
• Không margin khi thị trường đang rơi – càng rơi càng giữ tiền mặt

Bước 2: Có kịch bản cụ thể trước khi dùng margin

• Nếu cổ phiếu giảm bao nhiêu % thì dừng?
• Kế hoạch rút margin là gì? Có phương án thoát hàng chủ động không?

→ Nếu không có câu trả lời, đừng dùng margin.

Ghi nhớ của Fintrain:

• “Đòn bẩy không sai – người dùng đòn bẩy sai mới nguy hiểm.
• Thị trường có thể phục hồi, nhưng tài khoản cháy thì không.”

Sai lầm #8 – Thiếu kiên nhẫn, nhảy sóng liên tục, không có chiến lược dài hạn

• “Cổ phiếu vừa xanh 3% đã chốt lời.
• Vừa bán xong thì nó tăng tiếp 15%.”

Rất nhiều nhà đầu tư cá nhân rơi vào vòng xoáy giao dịch ngắn hạn, mua – bán liên tục mà không hề biết mình đang đầu tư vì mục tiêu gì, cho bao lâu, và theo hệ thống nào.

Ban đầu có thể là: “Em thử lướt vài mã xem sao”.

Nhưng dần dần, bạn bị cuốn vào tâm lý “ăn non, cắt sâu”, mua bán liên tục, rồi không nhận ra mình đã mất phương hướng.

Fintrain nhìn nhận điều gì?

Giao dịch ngắn hạn không sai. Sai ở chỗ: bạn chỉ lướt – nhưng lại kỳ vọng như đầu tư.

Người lướt sóng cần:

• Tín hiệu kỹ thuật rõ ràng
• Kỷ luật cắt lỗ, chốt lời
• Nhịp thị trường phù hợp (vol lớn, dòng tiền vào nhanh)

Người đầu tư dài hạn cần:

• Hiểu doanh nghiệp, mô hình kinh doanh
• Niềm tin vào chiến lược phát triển
• Kế hoạch phân bổ vốn theo từng giai đoạn

→ Nhưng đa số F0 không có thứ nào trong số đó, chỉ dựa vào cảm giác “mã này đang nóng”, “bảng điện đang đẹp” rồi mua – bán liên tục.

Hệ quả:

• Tài khoản không tăng đều – mà "xanh – đỏ – xanh – đỏ", về lâu dài là đi ngang hoặc âm
• Cảm xúc thất thường – lúc thì quá hưng phấn, lúc thì chán nản
• Không tích lũy được kinh nghiệm vì… không có hệ thống để rút kinh nghiệm

Cách né tránh:

Bước 1: Xác định rõ phong cách đầu tư của bạn

Bạn là ai?

• Người thích nắm giữ cổ phiếu 6 tháng – 1 năm?
• Người lướt sóng theo sóng ngành – dòng tiền? → Mỗi chiến lược cần một bộ công cụ và mindset riêng.

Fintrain khuyến nghị:

Nhà đầu tư mới nên bắt đầu với danh mục cân bằng giữa cổ phiếu tăng trưởng và cổ phiếu cơ bản – vừa học phân tích, vừa có sự ổn định về tâm lý.

Bước 2: Thiết lập hệ thống đầu tư cá nhân

• Chọn phong cách đầu tư (Value, Growth, Swing…)
• Lập checklist mua – bán – giữ
• Theo dõi hiệu suất theo tháng/quý → Xem thêm: Xây dựng chiến lược đầu tư cá nhân từ A–Z cho người mới

Ghi nhớ của Fintrain:

• “Thị trường là nơi chuyển tiền từ túi người thiếu kiên nhẫn sang người có chiến lược rõ ràng.”
• Muốn tiến xa, bạn cần một hệ thống – không phải một cú ăn may.

Sai lầm #9 – Không học bài bản, đầu tư theo cảm tính

“Chứng khoán mà, có gì đâu mà học. Mua trúng mã tăng thì lời, trúng mã giảm thì chịu.”

Đây là suy nghĩ rất phổ biến – và rất nguy hiểm – của nhiều nhà đầu tư cá nhân mới bước vào thị trường.

Họ tin rằng chỉ cần “nhanh tay, nhạy tin” là sẽ thành công. Nhưng thực tế, hầu hết những người không học bài bản sẽ sớm rơi vào vòng luẩn quẩn:

“Lãi non – Lỗ sâu – Gỡ lỗ – Lại lỗ tiếp – Chán nản rút lui.”

Vì sao đầu tư theo cảm tính dễ thất bại?

• Vì thị trường vận hành theo chu kỳ, dòng tiền, chính sách – chứ không theo “linh cảm”
• Vì doanh nghiệp vận động theo chiến lược và dữ liệu – không theo tin đồn
• Và vì tâm lý con người là thứ dễ khiến ta hành động sai lầm nhất nếu không có hệ thống tư duy rõ ràng

Phân tích từ Fintrain:

“Bạn không cần học tất cả mọi thứ – nhưng bắt buộc phải hiểu mình đang làm gì.”

Đầu tư mà không học bài bản giống như ra biển không bản đồ:

• Có thể may mắn cập bờ 1–2 lần
• Nhưng chỉ một cơn sóng lớn là đủ đánh bật toàn bộ tài khoản

Chúng tôi từng gặp rất nhiều nhà đầu tư chia sẻ:

Ước gì em học bài bản sớm hơn. Em không tiếc tiền học – em tiếc những khoản lỗ mình đã gánh chỉ vì không biết.

Cách né tránh:

Bắt đầu từ việc học đúng nền tảng:

• Tư duy đầu tư: dài hạn – ngắn hạn – chiến lược cá nhân
• Phân tích doanh nghiệp cơ bản (có thể đọc báo cáo tài chính ở mức hiểu được)
• Biết đọc biểu đồ kỹ thuật ở mức cơ bản (các vùng hỗ trợ – kháng cự – xu hướng)
• Quản trị danh mục và kiểm soát tâm lý

Fintrain gợi ý lộ trình học cho người mới:

1. Hiểu thị trường: Cơ chế vận hành – ai đang “chơi” trên thị trường này?
2. Đọc được doanh nghiệp: Doanh thu, lợi nhuận, tài sản, nợ, định giá cơ bản
3. Quản trị vốn – tâm lý: Đặt mục tiêu – kiểm soát lỗ – duy trì kỷ luật
4. Phát triển hệ thống đầu tư cá nhân

(Tất cả các bước trên đều được tích hợp trong các chương trình đào tạo nền tảng tại Fintrain. Xem chi tiết: Khóa học đầu tư chứng khoán cơ bản & nâng cao tại Fintrain)

Ghi nhớ của Fintrain: “Thị trường không loại bỏ bạn vì bạn không biết – mà vì bạn không chịu học.”

Sai lầm #10 – Không nhìn lại – không học từ chính sai lầm của mình

“Thua lỗ thì rút ra nghỉ một thời gian, rồi quay lại thị trường với… cách làm y như cũ.”

Thật đáng tiếc, đây là điều chúng tôi chứng kiến rất nhiều lần từ các nhà đầu tư cá nhân:

Không chịu nhìn lại lý do vì sao mình lỗ. Không ghi chép. Không rút kinh nghiệm.

Họ giao dịch theo cảm xúc, thua lỗ vì may rủi, nhưng lại cho rằng "do thị trường xấu", "do tin tức bất ngờ", hoặc "do không gặp may".

Fintrain nhìn thấy gì?

Trong đầu tư, thua lỗ là một phần của cuộc chơi.

Vấn đề không nằm ở việc bạn thua – mà nằm ở cách bạn phản ứng sau khi thua.

Những nhà đầu tư thành công không phải là người không mắc sai lầm, mà là người:

• Ghi lại từng giao dịch
• Tự đánh giá lý do mua – lý do bán – cảm xúc lúc quyết định
• Rút ra nguyên tắc cho lần sau → biến sai lầm thành bài học giá trị

Ví dụ thực tế:

Một học viên tại Fintrain từng chia sẻ:

Trước đây em toàn mua bán theo cảm xúc. Nhưng từ khi ghi lại nhật ký đầu tư, em mới thấy mình vào lệnh vì sợ lỡ sóng, cắt lỗ vì sợ giảm thêm, và thường xuyên chốt lời quá sớm. Tất cả đều không có kế hoạch. Ghi ra mới tỉnh.

Sau 3 tháng, hiệu suất danh mục tăng rõ rệt – không phải vì chọn đúng mã hơn, mà vì hành động có lý do, có chiến lược hơn.

Cách né tránh:

Bước 1: Bắt đầu ghi nhật ký đầu tư từ hôm nay

Ghi rất đơn giản:

• Ngày – mã cổ phiếu – giá mua – lý do mua
• Mục tiêu kỳ vọng – cảm xúc sau giao dịch
• Kết quả sau 1 tuần/ 1 tháng → Sau 5–10 lệnh, bạn sẽ thấy mô hình hành vi của chính mình

Bước 2: Tổng kết định kỳ danh mục đầu tư

Mỗi cuối tháng, tự hỏi:

• Mình đang làm tốt điều gì?
• Sai lầm lặp lại ở đâu?
• Có cải thiện gì từ tháng trước?

Ghi nhớ của Fintrain:

• “Thị trường sẽ dạy bạn bài học – nếu bạn biết ghi chép và học lại.
• Nếu không, bạn sẽ tiếp tục đóng học phí – một cách rất đắt đỏ.”

II. PHỤ LỤC

Gợi ý hành động sau khi đọc xong chương này:

1. Tự đánh giá: Bạn đã từng mắc bao nhiêu trong 10 sai lầm trên?
2. Lập kế hoạch học lại từ đầu – bài bản – có hệ thống

→ Bạn có thể bắt đầu từ khóa học đầu tư nền tảng dành cho nhà đầu tư cá nhân tại Fintrain, nơi giúp bạn xây dựng tư duy đúng – hệ thống chuẩn – hành động có kỷ luật.

1. Checklist: “Tôi đã mắc sai lầm nào?”

Tự kiểm tra mức độ “vỡ lòng” đầu tư của bạn – thẳng thắn – không ngụy biện.

Hãy đánh dấu vào những câu bạn đã từng trải qua (1 điểm mỗi câu):

• Tôi từng mua cổ phiếu chỉ vì có người “phím hàng” hoặc đọc trong room.
• Tôi thường mua cổ phiếu mà không xác định rõ mục tiêu lợi nhuận/cắt lỗ.
• Tôi không có kế hoạch đầu tư rõ ràng trước mỗi lần xuống tiền.
• Tôi từng bán tháo vì hoảng loạn, hoặc mua vì sợ bỏ lỡ (FOMO).
• Tôi đã từng đặt hơn 50% tài khoản vào 1 mã cổ phiếu.
• Tôi không theo dõi vĩ mô, ngành nghề khi chọn cổ phiếu.
• Tôi từng mua cổ phiếu vì thấy có “tin tốt”, nhưng sau đó lại lỗ.
• Tôi đã dùng margin mà không tính toán rủi ro kỹ.
• Tôi từng nhảy sóng liên tục, mà không xây dựng chiến lược dài hạn.
• Tôi chưa bao giờ ghi nhật ký giao dịch hay tổng kết hiệu suất đầu tư của mình.

Tổng điểm:

• Từ 0–2 điểm: Bạn đang kiểm soát tốt. Tiếp tục duy trì & nâng cấp hệ thống đầu tư cá nhân.
• Từ 3–6 điểm: Cần củng cố kiến thức & thói quen. Bạn đang đi đúng hướng nhưng còn yếu kỷ luật.
• Từ 7–10 điểm: Cảnh báo đỏ. Đầu tư của bạn đang thiếu nền tảng – và có nguy cơ trả giá bằng tiền thật.

Gợi ý hành động nếu bạn đạt dưới 7 điểm:

• In lại checklist mỗi 3 tháng/lần, để tự kiểm điểm tiến bộ
• Bắt đầu ghi nhật ký giao dịch cá nhân sau mỗi lần mua – bán
• Tìm kiếm chương trình đào tạo nền tảng để củng cố tư duy và chiến lược

2. Mẫu nhật ký giao dịch cá nhân

Gợi ý: Sau mỗi tháng, tổng kết lại lãi/lỗ và ghi nhận cảm xúc đi kèm để rút kinh nghiệm.

Bạn muốn đầu tư bài bản và tránh 90% sai lầm phổ biến mà đa số F0 gặp phải?

Tham khảo khóa học:

• Khóa học sơ cấp: Khóa học đầu tư chứng khoán cho người mới bắt đầu (F0)
• Khóa học trung cấp:
• Khóa học cao cấp:

→ Học từ chuyên gia – Thực hành có hướng dẫn – Cộng đồng đồng hành lâu dài