Tâm Lý Đám Đông Trong Chứng Khoán: Làm Sao Không Bị Cuốn Theo?

Nếu bạn từng “chạy theo dòng tiền”, mua một mã cổ phiếu chỉ vì "ai cũng đang mua", hoặc bán tháo trong hoảng loạn vì thấy nhóm Zalo đồng loạt cắt lỗ… thì xin chúc mừng – bạn vừa trải nghiệm một trong những hiện tượng phổ biến nhất trong đầu tư chứng khoán: tâm lý đám đông.

Trong hơn 10 năm đào tạo và đồng hành cùng hàng nghìn nhà đầu tư cá nhân tại Fintrain, chúng tôi nhận thấy: tâm lý đám đông không chỉ tồn tại ở người mới (F0), mà cả những nhà đầu tư đã có vài năm “trên thị trường” cũng dễ dàng mắc phải khi thiếu kỷ luật và hệ thống đầu tư riêng.

Điều nguy hiểm là: đám đông thường đúng ở giai đoạn đầu, nhưng lại là lý do khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ thua lỗ nhiều nhất ở giai đoạn cuối – nơi "mọi người đều hô mua", nhưng cá mập thì đã rút lui trong im lặng.

Vậy tâm lý đám đông là gì, vì sao nó tồn tại mạnh mẽ trong thị trường tài chính, và làm thế nào để nhà đầu tư cá nhân có thể miễn nhiễm trước sức hút của đám đông, vẫn giữ được cái đầu tỉnh táo và hành động lý trí?

Tâm lý đám đông trong chứng khoán

Đây chính là chủ đề chúng tôi sẽ cùng bạn phân tích sâu trong tài liệu này – từ cả góc nhìn khoa học hành vi (behavioral finance), đến thực tiễn giao dịch tại thị trường Việt Nam.

Nếu bạn đang ở giai đoạn mới bắt đầu, đừng bỏ qua tài liệu nền tảng:

• Cẩm nang đầu tư chứng khoán cho người mới
• Bạn thuộc trường phái đầu tư nào: Giá trị – Tăng trưởng – Kỹ thuật?
• 10 sai lầm cổ đông mới hay mắc phải – Và cách né tránh

Hãy cùng Fintrain đi sâu vào bản chất tâm lý đám đông, nhận diện 6 dấu hiệu bạn đang bị cuốn theo, và quan trọng hơn hết – cách để trở thành nhà đầu tư độc lập, không bị “dắt mũi” bởi những biến động nhất thời.

I. TÂM LÝ ĐÁM ĐÔNG LÀ GÌ? VÌ SAO NÓ XUẤT HIỆN TRONG ĐẦU TƯ?

1. Tâm lý đám đông là gì?

Trong tài chính hành vi (behavioral finance), tâm lý đám đông (herd mentality) mô tả hiện tượng một cá nhân hành động theo số đông mà không phân tích độc lập, chỉ vì tin rằng "nhiều người cùng làm thì chắc chắn đúng".

Ở thị trường chứng khoán, điều này thể hiện rất rõ trong các đợt “sóng tăng ảo” hoặc “bán tháo hàng loạt”, nơi nhà đầu tư cá nhân mua vì thấy người khác mua, bán vì thấy người khác bán, chứ không dựa trên giá trị nội tại hay kế hoạch đầu tư ban đầu.

Ví dụ điển hình:

Một mã cổ phiếu tăng trần 3 phiên liên tiếp → group tài chính rần rần gọi tên → nhà đầu tư F0 sợ bỏ lỡ (FOMO) → mua đuổi ở vùng giá cao → vài phiên sau cổ phiếu điều chỉnh mạnh → bán tháo lỗ 15–20%.

2. Vì sao tâm lý đám đông lại phổ biến trong đầu tư?

Có 4 nguyên nhân chính khiến nhà đầu tư cá nhân dễ bị cuốn theo đám đông:

(1) Thiếu thông tin và kỹ năng phân tích

Phần lớn F0 không đọc báo cáo tài chính, không biết xem biểu đồ kỹ thuật, không hiểu bản chất doanh nghiệp. Vì vậy, họ phụ thuộc vào lời khuyên từ mạng xã hội, group, hoặc "người đi trước".

Gợi ý đọc thêm: Đọc báo cáo tài chính dưới góc nhìn nhà đầu tư – Không phải dân kế toán

(2) Tâm lý sợ bỏ lỡ (FOMO – Fear Of Missing Out)

Thấy người khác khoe lãi, tài khoản x2, cổ phiếu tăng mạnh… sẽ tạo hiệu ứng tâm lý "nếu mình không vào bây giờ thì lỡ mất cơ hội". Từ đó dẫn đến hành vi mua đuổi, vào sai điểm, giữ sai kỳ vọng.

(3) Sự ảnh hưởng của mạng xã hội và room nhóm

Các cộng đồng tài chính, room tín hiệu, hội nhóm Facebook… thường khuếch đại cảm xúc thị trường. Một cổ phiếu được nhiều người “call” → giá tăng nhẹ → càng nhiều người vào → hình thành hiệu ứng “tăng vì tin đồn, giảm vì thực tế”.

(4) Thiếu hệ thống đầu tư cá nhân

Không có mục tiêu rõ ràng, không biết mình thuộc trường phái đầu tư nào (giá trị, tăng trưởng, kỹ thuật…) nên dễ bị lung lay và cuốn theo dòng người.

Nếu bạn chưa xác định được mình thuộc nhóm đầu tư nào, hãy đọc thêm tại: Bạn thuộc trường phái đầu tư nào: Giá trị – Tăng trưởng – Kỹ thuật?

3. Mô hình tâm lý đám đông theo chu kỳ

Một điểm thú vị là tâm lý đám đông cũng có “quy luật”, thường được thể hiện qua Biểu đồ chu kỳ cảm xúc nhà đầu tư – từ hưng phấn đến thất vọng:

Hy vọng → Hưng phấn → Tham lam → Ảo tưởng → Lo lắng → Hoảng loạn → Chán nản → Tái định vị → Phục hồi

Trong giai đoạn thị trường tăng nóng, đám đông thường hành động dựa trên cảm xúc hơn là logic. Và khi thị trường quay đầu, cũng chính đám đông đó là lực kéo mạnh khiến giá giảm sâu hơn.

Fintrain thường sử dụng biểu đồ “Market Cycle Psychology” trong lớp học để giúp học viên nhận diện giai đoạn thị trường mình đang đứng, từ đó tránh rơi vào cảm xúc bầy đàn.

II. NHỮNG HẬU QUẢ PHỔ BIẾN KHI BỊ CUỐN THEO ĐÁM ĐÔNG

Tâm lý đám đông trong đầu tư không chỉ là một khái niệm mang tính học thuật, mà còn là thực tế gây thiệt hại lớn nhất cho nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là những người mới vào thị trường. Dưới đây là những hệ quả cụ thể, có thật, mà chúng tôi tại Fintrain thường xuyên ghi nhận từ chính học viên và cộng đồng đầu tư của mình:

1. Mua đỉnh – bán đáy: Kịch bản kinh điển

Trong một thị trường tăng nóng, đám đông thường hưng phấn quá mức. Khi đó, nhà đầu tư cá nhân – nhất là F0 – dễ bị cuốn theo hiệu ứng "cổ phiếu hot", "đội lái", hoặc "room thần thánh". Kết quả:

• Mua vào ở vùng giá cao khi ai cũng nói “còn lên nữa”
• Sau đó chịu áp lực khi thị trường điều chỉnh, bán cắt lỗ ở đáy

Ví dụ thực tế: Năm 2021, các mã như FLC, ROS, HAI, TNI từng được đẩy giá mạnh bởi nhóm room tín hiệu, truyền thông lan rộng. Nhiều F0 mua vào khi giá tăng 100–200%, nhưng chỉ vài tuần sau, cổ phiếu rơi tự do → mất 50–70% tài khoản.

2. Đầu tư không theo kế hoạch – phản xạ bầy đàn

Một sai lầm phổ biến là vào lệnh chỉ vì thấy người khác lãi, chứ không có chiến lược rõ ràng về:

• Mục tiêu kỳ vọng lợi nhuận
• Điểm cắt lỗ/ chốt lời
• Thời gian nắm giữ
• Phân bổ vốn

Khi đó, nhà đầu tư hành động theo cảm xúc hơn là kế hoạch. Và vì không có hệ thống tư duy, họ dễ bị xoay chuyển bởi “sóng hội nhóm”, “call lệnh” hay tin đồn thị trường.

3. Mất niềm tin vào chính mình – lệ thuộc vào người khác

Khi theo đám đông quá nhiều, dần dần nhà đầu tư sẽ:

• Không dám tự ra quyết định
• Luôn cần xác nhận từ người khác
• Dễ bị chi phối bởi lời khuyên cảm tính

Từ đó hình thành tư duy đầu tư lệ thuộc – không trưởng thành được trong đầu tư. Và khi “người dẫn dắt” cũng sai (và họ sẽ sai), nhà đầu tư nhỏ lẻ chịu thiệt hại gấp đôi: vừa mất tiền, vừa mất phương hướng.

4. Rơi vào chu kỳ “lướt sóng – thua lỗ – đổi chiến lược liên tục”

Những người bị ảnh hưởng nặng bởi tâm lý đám đông thường có đặc điểm:

• Liên tục thay đổi cổ phiếu theo trend
• Bán lỗ mã này → nhảy sang mã khác vì “room đang call”
• Không bao giờ đủ thời gian để một cổ phiếu phản ánh giá trị thật

Đây là nguyên nhân phổ biến khiến nhiều người "chơi chứng 2–3 năm mà không lời nổi 1 đồng", thậm chí lỗ liên tục.

5. Đánh mất tư duy dài hạn – luôn chạy theo sóng ngắn hạn

Tâm lý đám đông khiến nhiều nhà đầu tư chỉ chăm chăm tìm kiếm các “mã tăng nhanh”, “dòng cổ phiếu nóng”, bỏ qua:

• Doanh nghiệp cơ bản tốt
• Kế hoạch tài chính cá nhân
• Mục tiêu tài sản dài hạn

Kết quả là tài khoản lúc nào cũng biến động mạnh, thiếu ổn định và khó tạo ra lợi nhuận bền vững.

Kết luận phần này:

Tâm lý đám đông có thể giúp bạn kiếm nhanh một vài phiên, nhưng nếu không kiểm soát, nó sẽ tước đi khả năng độc lập – thứ quan trọng nhất của một nhà đầu tư thành công.

Nếu bạn từng trải qua cảm giác "mua đuổi – bán hoảng", bạn nên đọc thêm tài liệu:

• 10 Sai Lầm Cổ Đông Mới Hay Mắc Phải – Và Cách Né Tránh
• Checklist Đầu Tư Theo Chu Kỳ – Giai Đoạn Nào Làm Gì

III. 6 DẤU HIỆU BẠN ĐANG BỊ CUỐN VÀO ĐÁM ĐÔNG

Phần lớn nhà đầu tư bị cuốn theo đám đông không nhận ra mình đang bị ảnh hưởng, cho đến khi thua lỗ. Việc tự nhận diện là bước đầu tiên để cải thiện. Dưới đây là 6 dấu hiệu phổ biến nhất mà đội ngũ giảng viên Fintrain đã tổng hợp từ thực tế giảng dạy và tư vấn:

1. Quyết định mua/ bán cổ phiếu chỉ vì “nhiều người đang làm vậy”

Bạn từng mua mã XYZ chỉ vì thấy trong 1 ngày:

• Có ít nhất 3 người “khoe lãi”
• Room Zalo bàn tán rôm rả
• Có livestream nhận định “sẽ tăng tiếp 20–30%”

Nhưng bạn không hiểu ngành nghề doanh nghiệp, không đọc báo cáo tài chính, không có luận điểm đầu tư rõ ràng. Đây là hành động theo đám đông điển hình.

2. Cảm thấy “bỏ lỡ cơ hội” khi không tham gia trend nóng

Bạn cuống cuồng mở app chứng khoán vì thấy người khác khoe tài khoản tăng mạnh. Cảm giác bị “tụt lại phía sau” khiến bạn mua vào ở giá cao, dù trong lòng vẫn còn nghi ngại.

Đây chính là hội chứng FOMO – Fear of Missing Out, là chất xúc tác nguy hiểm nhất của đám đông.

3. Tham gia hàng loạt hội nhóm, room “call lệnh” nhưng không kiểm chứng

Bạn đang ở ít nhất 3 group Telegram, 5 room Zalo và follow nhiều “chuyên gia chứng khoán” trên Facebook – nhưng không rõ họ là ai, có thật sự đầu tư hiệu quả không.

Càng nhiều tín hiệu mâu thuẫn, bạn càng rối loạn và dễ hành động sai.

Nhà đầu tư thông minh chỉ nghe những người có hồ sơ minh bạch & phù hợp tư duy đầu tư của mình.

4. Bỏ qua nguyên tắc cá nhân vì… “sóng đang mạnh quá”

Bạn từng định: "chỉ mua cổ phiếu có ROE >15%, nợ thấp, ngành ổn định"…

→ Nhưng thấy mã ABC “tăng trần 5 phiên”, bạn… bỏ qua tiêu chí và vào lệnh.

Khi đám đông đủ lớn, nó có thể đánh gục cả kỷ luật – nếu bạn không kiên định.

5. Hoảng loạn bán tháo chỉ vì thấy người khác cắt lỗ

Cổ phiếu bạn đang nắm giữ bị giảm 5%, bạn vẫn tin vào triển vọng doanh nghiệp.

Nhưng:

• Nhóm bạn nói “thoát hàng đi”
• Một influencer kêu gọi “né sóng giảm”

→ Bạn bán cắt lỗ, sau đó cổ phiếu phục hồi mạnh 2 tuần sau.

Nếu điều này xảy ra nhiều lần, hãy kiểm tra lại: Bạn đang đầu tư vì lý do gì – logic hay đám đông?

6. Thay đổi phương pháp đầu tư liên tục – theo trend

• Hôm nay bạn theo tăng trưởng (growth)
• Tuần sau chuyển qua kỹ thuật (technical)
• Tháng sau lại đọc sách về đầu tư giá trị (value investing)

→ Không phương pháp nào bạn theo đủ lâu để hiểu rõ và kiểm chứng hiệu quả.

Đây là biểu hiện của tư duy đầu tư thiếu gốc, dễ lung lay theo đám đông và xu hướng thị trường.

Bạn đang ở mức độ nào trong 6 dấu hiệu trên?

Tại Fintrain, chúng tôi thường khuyến nghị học viên ghi nhật ký đầu tư – không chỉ để theo dõi lãi/lỗ, mà còn để soi lại hành vi & tâm lý đầu tư của chính mình. Từ đó xây dựng bản lĩnh thị trường, không bị kéo theo khi dòng người đang chạy.

IV. LÀM SAO ĐỂ KHÔNG BỊ CUỐN THEO TÂM LÝ ĐÁM ĐÔNG?

Tâm lý đám đông không thể loại bỏ hoàn toàn, vì nó là phản xạ rất tự nhiên của con người khi đứng giữa thị trường đầy biến động. Tuy nhiên, nhà đầu tư cá nhân hoàn toàn có thể rèn luyện bản thân để giữ vững lý trí và hành động độc lập.

Dưới đây là những chiến lược và kỹ năng Fintrain đề xuất áp dụng:

1. Xây dựng tư duy đầu tư độc lập

Không ai đầu tư thay bạn. Và cũng không ai chịu trách nhiệm nếu bạn lỗ.

Hãy bắt đầu bằng việc xác định phong cách đầu tư phù hợp với bản thân:

• Bạn có phù hợp với đầu tư giá trị dài hạn?
• Hay bạn thiên về phân tích kỹ thuật, tìm điểm mua ngắn hạn?

Việc hiểu rõ mình thuộc trường phái đầu tư nào giúp bạn bám sát một phương pháp nhất quán, không dễ bị lung lay bởi "mã hot", "room call", hay “trend ngắn hạn”.

Gợi ý đọc thêm: Bạn thuộc trường phái đầu tư nào: Giá trị – Tăng trưởng – Kỹ thuật?

2. Thiết lập nguyên tắc đầu tư cá nhân – và tuyệt đối tuân thủ

Nguyên tắc nên có:

• Chỉ mua cổ phiếu khi hiểu rõ mô hình kinh doanh, ngành nghề, rủi ro
• Chốt lời ở X%, cắt lỗ ở Y% (tùy theo khẩu vị rủi ro)
• Không mua cổ phiếu nếu chỉ vì người khác kêu mua

Hãy viết ra và in ra bộ nguyên tắc này – để khi cảm xúc trỗi dậy, bạn có “kim chỉ nam” nhắc nhở mình.

3. Sử dụng nhật ký giao dịch để kiểm soát cảm xúc

Đây là công cụ Fintrain khuyến nghị mọi nhà đầu tư F0 nên làm ngay từ ngày đầu tiên.

Trong nhật ký giao dịch, bạn ghi:

• Lý do mua (theo FA/TA hay cảm tính?)
• Diễn biến tâm lý khi giá lên/xuống
• Kết quả sau 1 tuần/1 tháng/1 quý
• Bài học rút ra

Sau 5–10 giao dịch, bạn sẽ thấy rõ bản thân có xu hướng FOMO, sợ lỗ hay chạy theo trend, từ đó điều chỉnh hành vi.

4. Giới hạn lượng thông tin và chọn lọc nguồn đáng tin

Thông tin thị trường là con dao hai lưỡi:

• Biết sớm thì tốt, nhưng biết quá nhiều và thiếu chọn lọc dễ gây hoảng loạn

Chỉ nên theo dõi các kênh:

• Báo cáo phân tích từ các công ty chứng khoán lớn
• Kênh đào tạo chuyên môn trung lập (như Fintrain)
• Các chuyên gia có lịch sử đầu tư minh bạch

Tránh: tin đồn không kiểm chứng, “phím hàng”, nhận định theo cảm xúc

5. Tư duy dài hạn – nhìn doanh nghiệp, không nhìn giá

Hãy nhớ: giá cổ phiếu biến động từng ngày, nhưng giá trị doanh nghiệp thì không.

Khi bạn đầu tư vào một doanh nghiệp tốt:

• Biết nó đang ở đâu trong chu kỳ kinh doanh
• Biết lý do vì sao bạn mua, và sẵn sàng nắm giữ trong 6–12–24 tháng

→ Bạn sẽ ít bị dao động khi thị trường điều chỉnh ngắn hạn

6. Biết quan sát đám đông nhưng không ra quyết định theo đám đông

Đám đông không hoàn toàn xấu. Trong nhiều trường hợp, nó cho thấy tín hiệu thị trường đang chuyển động.

Hãy biết quan sát, nhưng chỉ ra quyết định khi luận điểm đầu tư của bạn được củng cố bằng phân tích & dữ liệu.

Tại Fintrain, chúng tôi dạy học viên cách đặt câu hỏi mỗi khi định mua:

• “Nếu không ai nhắc đến mã này, mình có vẫn muốn mua không?”
• “Nếu giá giảm 10% ngay ngày mai, mình có giữ được không?”

Tóm lại:

• Bạn không cần phải "chống lại đám đông", nhưng bạn không nên bị hòa tan trong đó.
• Đầu tư thành công là hành trình rèn luyện tính kỷ luật, tư duy độc lập và bản lĩnh vượt qua nhiễu động.
• “Hành động dựa trên cảm xúc của đám đông là con đường ngắn nhất dẫn đến thua lỗ.”

V. KẾT LUẬN: NHÀ ĐẦU TƯ BẢN LĨNH LÀ NGƯỜI BIẾT “ĐI NGƯỢC” KHI CẦN THIẾT

Trong thị trường tài chính, đám đông luôn hiện hữu – từ bảng giá đỏ rực khiến bạn muốn bán tháo, đến những đoạn tăng trần liên tục khiến bạn lo sợ mình đang “bị bỏ lại phía sau”.

Nhưng thị trường không thưởng cho những người phản xạ cảm tính, mà chỉ phần thưởng cho người hiểu cuộc chơi và có hệ thống tư duy rõ ràng.

• Khi tất cả đều đang mua – bạn cần lý trí để hỏi: Giá này còn rẻ không?
• Khi mọi người hoảng loạn – bạn cần bản lĩnh để hỏi: Doanh nghiệp có thật sự thay đổi gì không?

Warren Buffett từng nói:

“Hãy tham lam khi người khác sợ hãi, và sợ hãi khi người khác tham lam.”

Nhưng để làm được điều đó, bạn cần nền tảng kiến thức, hệ thống phân tích, và sự luyện tập mỗi ngày.

Tại Fintrain, chúng tôi không chỉ dạy bạn cách chọn cổ phiếu tốt, mà còn hướng dẫn bạn cách giữ vững bản thân giữa thị trường biến động.

Học đầu tư không phải để “đánh bại thị trường” ngay ngày mai, mà để tồn tại – tích lũy – và bứt phá trong dài hạn.

Đừng để mình là người cuối cùng rút chân khỏi “cuộc chơi của đám đông”.

Hãy bắt đầu xây dựng tư duy đầu tư độc lập – từ hôm nay.

Gợi ý tài liệu học tiếp theo:

• Cẩm nang đầu tư chứng khoán cho người mới
• Bản đồ hành trình nhà đầu tư cá nhân – từ F0 đến F10
• 10 sai lầm cổ đông mới hay mắc phải – Và cách né tránh